قاب‌های کوچک و بزرگی که به دیوار خانهٔ هنرمندان آویخته شده، محصول خلاقیت نقاشان، گرافیست‌ها، کارتونیست‌ها، طراحان و عکاسان دربارهٔ تهران است. همهٔ هنرمندان، تهران را دستمایهٔ خلق آثار هنری خود کرده‌اند؛ از تهران قدیم و نماهای آشنا از عمارت‌های شکوهمند شهر تا مسائل و معضلات امروز تهران مثل کودکان زباله‌گرد و فضای سبزی که روزبه‌روز کمتر می‌شود. تهران از منظر هنرمندان، نمایشگاه بزرگی متشکل از ۱۳نمایشگاه کوچک است که از ۲۳ آبان در خانهٔ هنرمندان دایر شده است. ۳۵۰ اثر از هنرمندان تهرانی در هفت گالری خانهٔ هنرمندان به نمایش درآمده‌اند.
تهران از کوچه‌هایش آغاز می‌شود
کوچه‌ها و خیابان‌ها در نقشهٔ تهران شبیه به قلبی تپنده شده است که شهر را در‌بر‌گرفته. در اثر بعدی تصویری از برگ چنار در میان کوچه‌ها و خیابان‌ها شکل گرفته است؛ چناری که یکی از نمادهای تهران است. «تهران از کوچه‌هایش آغاز می‌شود» مجموعه‌ای از آثار گرافیکی تهران است. آثار گرافیکی نمایشگاه بخش دیگری نیز دارد. نشانه‌های آشنای تهران نظیر برج میلاد و برج آزادی و سردر دانشگاه تهران تبدیل به بخشی از اثر هنری شده‌اند. تمبرها، اسکناس‌ها و سکه‌هایی که عمارت‌های آشنای تهران از شمس‌العماره تا برج میلاد رویشان نقش بسته، ازجمله دیگر آثار گرافیکی نمایشگاه است.
یک قرن در یک قاب
عکسی قدیمی از سردر باغ ملی که درشکه‌ای از آنجا عبور می‌کند و عکسی دیگر از وضعیت امروز سردر باغ ملی که خودرویی مقابل در آن پارک شده. دو عکس کنار هم در یک قاب قرار گرفته‌اند و سردر باغ ملی برش خورده است تا هر دو نیمی از عکس را شکل دهند. «یک قرن در یک قاب» که به همت بهروز داوری و کیوان مهرگان فراهم آمده است، مجموعه‌ای از برش‌های دو‌تکه از نماهای قدیمی تهران است که وضعیت گذشته و امروز آنجا را تصویر کرده است.
دشواری‌های فاصله
نمی‌توان نمایشگاهی دربارهٔ شهر برگزار کرد و تأثیرات کووید-۱۹ را بر شهر نشان نداد. بخشی از آثار نمایشگاه، کاریکاتورهایی دربارهٔ کووید-۱۹ است و جدالی که انسان‌ها در ماه‌های گذشته با ویروس داشته‌اند. البته رویکرد بعضی از آثار بخش کووید-۱۹ بیشتر از آنکه ناظر به شهر یا تأثیر کووید-۱۹ بر زندگی باشد، سیاسی است. انگار هنرمندان بیشتر حضور در جشنواره‌های بین‌المللی را هنگام خلق آثار در نظر داشته‌اند. اردشیر رستمی، هنرمند نام‌آشنا نیز مجموعه طرح‌هایی با موضوع فاصلهٔ اجتماعی کشیده که مثل بسیاری دیگر از طرح‌های او، انسانی و شاعرانه است و دشواری‌های فاصله و جدایی را تصویر می‌کند.
تنها در نقطهٔ تاریک
فیروزه مظفری گردآوری آثار بخش «شهر امن» را عهده‌دار بوده و بانوان هنرمند همهٔ آثار این بخش را آفریده‌اند. بیشتر آثار، زنان تنهایی را تصویر کرده‌اند که در عبور از نقطه‌های کور و تاریک شهر، به‌ویژه شب‌هنگام، دچار مشکل می‌شوند. مجموعهٔ آثار «شهر امن» هشداری است که شاید سبب شود معابر شهری به معابری امن و آرام برای همگان تبدیل شود.
کودکان زباله‌گرد دستمایهٔ خلق آثاری شده‌اند که بخش دیگر نمایشگاه را شکل داده است؛ کودکانی که زباله‌گردی، آنها را از تحصیل و زندگی کودکانه محروم کرده و حالا در آثار هنرمندان چیزی می‌جویند که نشان کودکی دارد و گاه از تماشای کودکان دیگر که به مدرسه می‌روند، دریغ و حسرت بر سیمایشان نقش می‌بندد.
گزارشی هنرمندانه از پروژه‌های عمرانی
جمال رحمتی و مرتضی صدیق، اسکیس‌ها (طرح‌های) پروژه‌های عمرانی تهران را روی کاغذ بازآفرینی کرده‌اند؛ طرح‌هایی که در حقیقت گزارش هنرمندانه و خلاقانه‌ای است از آنچه در شهر اتفاق می‌افتد و چشم‌اندازهای امروز شهری را می‌سازد. ساخت بزرگراه‌ها و پیاده‌روها و بهسازی معابر شهری ازجمله پروژه‌هایی است که رحمتی و صدیق آنها را از نقشه‌های عمرانی به آثاری هنرمندانه روی کاغذ تبدیل کرده‌اند. از جمال رحمتی کاریکاتورهایی در بخش‌های دیگر نیز به نمایش درآمده. علاوه بر این، او دبیر هنری رویداد «تهران از منظر هنرمندان» هم هست. نمایشگاه «تهران از منظر هنرمندان» قرار بود در مهرماه به مناسبت هفتهٔ تهران برگزار شود. شیوع موج تازهٔ کرونا نمایشگاه را، مثل همهٔ اتفاق‌های دیگر، به تعویق انداخت. «تهران از منظر هنرمندان» از ۲۳ آبان تا ۴ آذر در گالری‌های خانه هنرمندان دایر است. امکان بازدید مجازی نمایشگاه از طریق https://tehran.tdaa.ir فراهم است.
مکث
مسجدجامعی: تاریخ تهران قدیم باید مرور شود
احمد مسجدجامعی، چهرهٔ فرهنگی شورای شهر تهران مثل همیشه در اتفاق‌های این‌چنینی حاضر است، حتی اگر شمار اندکی او را همراهی کنند. مسجدجامعی در خلال بازدید از نمایشگاه به همشهری می‌گوید: «باور نمی‌کردم هنرمندانی از همهٔ ایران برای هفتهٔ تهران آثار هنری خلق کنند. نشان می‌دهد که همهٔ مردم ایران، به‌ویژه هنرمندان، تهران را دوست دارند. نمادهایی مثل شمس‌العماره، برج آزادی، سردر باغ ملی و کم‌وبیش برج میلاد در خیلی از آثار تکرار شده، در صورتی که تهران نمادهای بیشتری دارد. یکی از نمادهایی که دارد فراموش می‌شود، کوره‌های آجرپزی در جنوب تهران است یا مثلاً پارک شهر. پارک شهر به لحاظ تنوع گونه‌های گیاهی یکی از بهترین پارک‌های تهران است. حتی پرندگان مهاجر به آنجا رفت‌و‌آمد دارند. ندیده‌ام که هنرمندی به سراغ برج طغرل یا موزه‌های تهران یا ساختمان قدیمی کتابخانهٔ ملی برود. جلوه‌های بصری تهران بیشتر از این‌هاست و هنرمندان می‌توانند با استفاده از آنها شکل متفاوتی به کارهای خود بدهند.
به نظرم در کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها، تاریخ تهران قدیم هم باید مرور شود. اطلاعات بیشتر از تهران قدیم می‌تواند به هنرمند در خلق اثر کمک کند، حتی اطلاعاتی مثل نحوهٔ نگارش کلمهٔ تهران. در متون قدیم تهران با «ت» نوشته می‌شده، در دورهٔ ناصری بیشتر با «ط» و به تهران امروز که می‌رسیم دوباره «ت» بیشتر رایج می‌شود. دانستن چنین اطلاعاتی می‌تواند به هنرمند کمک کند. مثلاً وقتی هنرمند اثری دربارهٔ پلاسکو خلق می‌کند، مربوط به دورهٔ تهران است، نه طهران. با این همه، مجموعاً کارهای خوبی در نمایشگاه دیدم. بعضی آثار مثل سکهٔ تهران خلاقانه بود. رویکرد هنرمندان به کودکان زباله‌گرد هم رویکردی همدلانه بود که درخور ستایش است. طنزی با بعضی از کارها آمیخته بود که سبب جذابیت بیشترشان شده بود. نمایشگاه قرار بود به مناسبت هفته تهران برگزار شود. هفته تهران منشأ شکوفایی شده است. نشان می‌دهد هنرمندان چقدر تهران را دوست دارند.»